Bij contractsonderhandelingen wordt relatief weinig aandacht besteed aan de forumkeuze. In deze bijdrage wordt een lans gebroken voor een meer bewuste invulling van de forumkeuze en worden handvatten geboden voor het identificeren van het juiste forum.
One size does not fit all
In contracten staat de forumkeuze opgenomen in de bekende boilerplate bepalingen aan het einde van de overeenkomst. Zeker indien standaardcontracten of algemene voorwaarden worden gebruikt, stellen partijen zichzelf niet de vraag of de daarin opgenomen forumkeuze de juiste is voor de contractuele verhoudingen. Dat is een gemiste kans. De wijze waarop een geschil wordt beslecht, verschilt per forum. De uitkomst en gevolgen van een uitspraak kunnen ook significant verschillen. Het loont dus om vooraf, bij het opstellen van het contract, te bedenken welk type geschil daaruit kan voortvloeien en vervolgens: welke wijze van geschilbeslechting het meest geschikt is.
In geschillen tussen zakelijke partijen zijn een drietal fora het meest voorkomend, in aflopende volgorde: overheidsrechtspraak, arbitrage en bindend advies. Binnen die drie categorieën kunnen partijen ook nog eens kiezen tussen een verscheidenheid aan subcategorieën. Bij overheidsrechtspraak kan worden gekozen voor specifieke rechtbanken, zoals die van een ander land of een gespecialiseerde rechtbank zoals het Netherlands Commercial Court. Arbitrage kan plaatsvinden volgens specifieke regels van nationale en internationale arbitrage instituten, zoals die van de Raad van Arbitrage voor de Bouw en het Nederlands Arbitrage Instituut. Deze verscheidenheid aan keuzes maakt het duidelijk dat fora voor geschilbeslechting maatwerk kunnen bieden.
Fora – wat zijn de verschillen?
Wat zijn dan de meest kenmerkende verschillen tussen overheidsrechtspraak, arbitrage en bindend advies?
Overheid versus particulier
Het belangrijkste onderscheid tussen rechtspraak enerzijds en arbitrage en bindend advies anderzijds is dat rechtspraak van overheidswege is ingesteld. Rechtbanken, hoven en de Hoge Raad zijn bemand door rechters die zijn benoemd door de overheid. Arbitrage en bindend advies zijn niet verbonden aan de overheid en particuliere initiatieven. Dat onderscheid manifesteert zich vooral in de navolgende verschillen.
Overheidsrechter versus arbiter/adviseur
Hoewel de rechtbanken werken met sectoren en rechters waar mogelijk worden ingezet op hun specialisatie, is niet iedere rechter een expert op het gebied van het specifieke geschil. Bij arbitrage en bindend advies mogen partijen zelf hun arbiter of adviseur kiezen en dat hoeft geen jurist te zijn. Hoe gespecialiseerd de arbiter of adviseur dus is, hebben partijen zelf in de hand. Vooral in (hoog)technische branches (de bouw, IT, energie) geniet arbitrage daarom de voorkeur.
Vertrouwelijkheid versus openbaarheid
Overheidsrechtspraak is openbaar. Arbitrage en bindend advies zijn in de regel vertrouwelijk, behalve als partijen iets anders overeenkomen.
Kosten
Aan overheidsrechtspraak zijn beperkte kosten verbonden. Proceskosten in eerste aanleg overstijgen vaak niet EUR 10.000. Arbitrage wordt niet bekostigd door de overheid en de kosten komen voor rekening van partijen. Arbitrage is daarmee in de regel kostbaarder dan overheidsrechtspraak.
Appellabiliteit
Partijen kunnen in hoger beroep van een vonnis van een rechtbank. Zowel van arbitrale vonnissen als van bindend advies kunnen partijen niet in hoger beroep. Daarmee bieden deze twee vormen van geschiloplossing dus sneller finaliteit over een geschil, maar als keerzijde ook geen tweede kans in hoger beroep.
Welk forum is het juiste voor geschillen uit mijn contract?
Gelet op de voornoemde kenmerken, bieden de volgende vragen handvatten bij het beoordelen van de forumkeuze clausule in een contract:
- Is het contract technisch of branche-specifiek van aard? Wil ik dat degene die over de zaak oordeelt, die kennis heeft?
- Ziet het geschil op (bedrijfs)gevoelige kwesties? Is vertrouwelijkheid belangrijk?
- Wat is het budget voor geschilbeslechting in verhouding tot de hoogte van de mogelijke vordering?
- Wil ik op korte termijn finale duidelijkheid over het geschil, of wil ik de mogelijkheid van een tweede kans op een beoordeling openhouden?