Een geschil met een contractspartner, het is een scenario dat niemand voor ogen heeft bij het sluiten van een overeenkomst. Toch is dit niet altijd te voorkomen. Maar wat is de beste manier om geschillen snel en efficiënt te beslechten? Daarbij wordt vaak arbitrage als alternatief voor de (overheids)rechter genoemd. Naar ons idee echter vaak zonder precies te weten wat dit eigenlijk praktisch inhoudt. Hoog tijd om de voor- en nadelen van arbitrage ten opzichte van procederen voor de (overheids)rechter op een rij te zetten en enkele praktische tips te geven voor het maken van een goede keuze.
Het belang van een goede keuze
Bij arbitrage kiezen partijen ervoor om hun geschil voor te leggen aan één of meer arbiters die zij aan het begin van de arbitrage zelf selecteren. Arbitrage is bindend en arbitrale vonnissen, ook uit verre landen, kunnen in Nederland in principe onverkort ten uitvoer worden gelegd. Een keuze voor arbitrage in een overeenkomst staat er in beginsel wel aan in de weg dat partijen naar de overheidsrechter kunnen stappen. Het is om die reden van belang om bij het sluiten van een overeenkomst goed na te denken of arbitrage de juiste keuze is.
De voor- en nadelen van arbitrage
Het beslechten van een geschil door middel van arbitrage heeft verschillende voordelen, maar ook belangrijke nadelen. Of arbitrage een goede keuze is, is afhankelijk van het type geschil en vereist daarom een goede afweging van alle relevante factoren.
Gespecialiseerde arbiters en procedurele flexibiliteit
Eén van de belangrijkste voordelen van arbitrage is dat partijen zelf hun arbiter(s) selecteren. Dit maakt het mogelijk om een arbiter te kiezen die specialistische kennis heeft die relevant is voor de beslechting van het geschil. Dat kan juridische kennis zijn, maar dat hoeft niet. Te denken valt aan specialistische kennis van een technische expert die nodig is om een geschil goed te kunnen beslechten. In de praktijk kan dit overigens tot uitgebreide discussie over de benoeming van de arbiter(s) leiden.
Procedurele flexibiliteit
Arbitrage biedt partijen ook op andere vlakken veel procedurele flexibiliteit. Zo kunnen partijen afspraken maken over de wijze van bewijsvoering, het aantal rondes, termijnen en het afsplitsen van onderdelen van het geschil. Dit kan een voordeel zijn, maar kan er ook voor zorgen dat verstrekkende regels over discovery en cross-examinations van toepassing zijn (bijvoorbeeld in een arbitrage in de VS of andere common-law landen).
Tenuitvoerlegging van arbitrale vonnissen
Een arbitraal vonnis kan bijna overal ter wereld ten uitvoer worden gelegd. Dit is met name een belangrijk voordeel bij het contracteren met partijen die gevestigd zijn buiten de Europese Unie. In die landen is het ten uitvoerleggen van een arbitraal vonnis over het algemeen veel gemakkelijker dan het tenuitvoerleggen van een vonnis van een buitenlandse (overheids)rechter.
Duur van de procedure
Als voordeel van arbitrage wordt vaak genoemd dat de procedure sneller verloopt dan een procedure voor de (overheids)rechter. De ervaring leert echter dat dit niet altijd het geval is. Met name het benoemingsproces kan een vertragende factor zijn. Of arbitrage in de praktijk sneller verloopt dan een procedure bij de (overheids)rechter is moeilijk te zeggen. Dit zal ook afhangen van de impact die de invoering van KEI heeft op de duur van procedures bij de (overheids)rechter.
Hoger beroep
Belangrijk is wel dat de regels van de meeste arbitrage instituten géén mogelijkheid van arbitraal hoger beroep bieden. Een voordeel hiervan is dat in ieder geval jarenlange appèlprocedures hiermee worden voorkomen. Nadeel is dat partijen maar één kans hebben en dat nadelige beslissingen in beginsel niet kunnen worden aangevochten. Dit verklaart ook waarom de keuze van de arbiters, zowel wat betreft aantal als de specifieke personen, zo’n belangrijke stap in elke arbitrage is.
Vertrouwelijkheid
Een veelgenoemd voordeel van arbitrage is dat arbitrage in beginsel vertrouwelijk is. Anders dan bij de overheidsrechter zijn zittingen en vonnissen over het algemeen niet openbaar. Dit kan een voordeel zijn, zeker bij geschillen over bedrijfsgeheimen of media- of politiek gevoelige kwesties. Dit is uiteraard juist een nadeel als het de bedoeling is om een precedent te creëren.
Kosten en procesrisico’s
Een nadeel van arbitrage is dat arbitrage over het algemeen vele malen duurder is dan een procedure voor de overheidsrechter. Waar de kosten bij een procedure voor de Nederlandse rechter beperkt zijn tot vaste en gelimiteerde griffierechten, geldt dat bij arbitrage vaak zowel kosten voor het arbitrage instituut, als het uurtarief van de arbiter(s) moeten worden betaald. Dit kan leiden tot hoge kosten, zeker bij uitgebreide discovery trajecten en getuigenverhoren.
Een aspect van arbitrage dat zowel een voor- als een nadeel kan zijn is dat, anders dan bij de Nederlandse overheidsrechter, de verliezende partij over het algemeen veroordeeld wordt tot het betalen van de volledige proceskosten, dus ook de advocaatkosten van de wederpartij. Dit verhoogt het risico om te procederen. Partijen kunnen hierover echter afwijkende afspraken maken.
Praktische tips bij het maken van een keuze
Of arbitrage een zinvolle keuze is verschilt per situatie. Over het algemeen geldt echter dat arbitrage minder geschikt is bij zaken met een klein belang. Arbitrage kan aan de andere kant zeer nuttig zijn bij complexe specialistische geschillen, in zaken waar vertrouwelijkheid een belangrijke rol speelt of indien het van belang is dat een vonnis buiten de Europese Unie ten uitvoer kan worden gelegd. Arbitrage kan bovendien als compromis dienen bij diametrale standpunten wat betreft de jurisdictie.
